Ponice są częścią gminy Rabka Zdrój w powiecie nowotarskim i województwie małopolskim. Wcinają się one głęboką i długą na około 7 km doliną w pólnocno - zachodnią część pasma Gorców. Osią miejscowości jest rzeka Poniczanka, która ma swoje źródła na polanie pod Starymi Wierchami ( 983 m.n.p.m.). W dziewięciokilometrowym biegu rzeka zbiera po drodze obustronne potoki, z których największym jest Rdzawka i wpada ostatecznie do Raby jako jej prawy dopływ. Ponice przylegają od północy do Rabki Zdrój, od wschodu szczyty Maciejowej ( 815 m.n.p.m.), Wierchowej ( 940 m.n.p.m.) i Jaworzyny Ponickiej ( 995 m.n.p.m.) oddzielają je od Słonego i Olszówki, na południu wieś graniczy poprzez Jaworznę Obidowską (939 m.p.p.m.) z Obidową, zaś od zachodu niewielka wyniosłość ze Świńską Górą ( 740 m.n.p.m.) oddziela ją od Rdzawki. Wymienione szczyty są naturalnymi granicami Ponic z trzech stron, natomiast linia graniczna z Rabką biegnie wzdłuż nurtu prawego dopływu Poniczanki - Środowego Potoku, a po drugiej stronie rzeki - zboczem Krzywonia ( 630 m.n.p.m.) od końca ulicy Podhalańskiej po Chabówkę.

Najdawniejsze dzieje Ponic związane są nierozerwalnie z pobliską Rabką i całkowicie przyćmione rozgłosem tego znanego uzdrowiska. Tereny te wypłynęły na arenę dziejów w odległym średniowieczu. Jak wszystkie doliny rzeczne tej części Karpat były one przeważnie podmokłe i moczarowate, czemu sprzyjał wybitnie lesisty krajobraz. Ostry klimat, trudności komunikacyjne oraz gorsza na ogół jakość gleb nie sprzyjały zasiedlaniu tych obszarów. Dlatego osadnictwo dotarło tutaj z opóźnieniem, a dynamicznie jęło się rozwijać dopiero wtedy, gdy większość urodzajnych gleb na równinach została już zasiedlona. Osadnictwo kierowało się tutaj dolinami Skawy i Raby przez grzbiet Beskidów, a pierwsi przybysze nie byli jeszcze osadnikami, a jedynie pasterzami i myśliwymi przebywającymi tutaj okresowo. To prawdopodobnie im zawdzięczamy nazwy rzek, według których określane były granice tamtych terenów w najwcześniejszych dokumentach.

Początkowo obszary te były własnością panującego, podobnie zresztą jak inne nie zasiedlone tereny. Pod koniec XII wieku dostały się one w ręce możnowładczego rodu Gryfitów, z którymi związane są początki zorganizowanego osadnictwa na Podhalu. Po nich obszary te przejęli cystersi.

Najstarsza wzmianka dotycząca tych ziem pochodzi z okresu panowania księcia Bolesława Wstydliwego, który w dokumencie z 10 maja 1254 r. potwierdza nadanie tychże ziem cystersom przez Teodora Gryfitę. Klasztor miał prawo zakładania na tych terenach wsi na prawie niemieckim, co wcześniej przyznawał już wspomnianemu Teodorowi książę Henryk Brodaty, ówczesny pan ziemi krakowskiej, w przywileju z 1234 r. Nadanie to obejmowało m.in. obszary w dolinach rzecznych (in aquis), a wśród nich dolinę Raby na prawym brzegu wraz z dolinkami mniejszych rzek i potoczków. Między nimi pojawia się nazwa rzeki Poniczanki w zwrocie " item fluvius Ponecza". Nie ulega wątpliwości, że sama wieś Ponice jeszcze wtedy nie istniała, podobnie jak nie istniał szereg sąsiednich miejscowości.

Między rokiem 1335 a 1338 cystersi zostali pozbawieni dóbr podhalańskich z powodu nie zrealizowania planów szeroko zamierzonej akcji osadniczej. Dobra te , a wraz z nimi tereny przyszłych Ponic, dostały się drogą nadań królewskich w ręce prywatne jako zastaw. W XIV wieku był to ród Śreniawitów, później Ratułdów, a na początku XVI wieku - Pieniążków.

Nazwa ciągle jeszcze jedynie rzeki Poniczanki pojawia się w przywileju na lokację Rabki z 15 sierpnia 1466 r. Dokument lokacyjny wytyczając granicę obszaru, na którym miała powstać przyszła Rabka, wymienia nazwę rzeki " Ponyczna". Ponice jako już uformowana wieś, pojawiają się w XVI wieku, kiedy to wraz z Chabówką, Olszówką, Słonem, Skomielną (Białą) i Rokicinami wchodziły w skład dóbr rabczańskich o powierzchni 11 827 morgów, a których właścicielem był Spytek Jordan z Zakliczyna, stolnik krakowski pochodzący z uboższej linii myślenickich Jordanów. Rejestr poborowy z 1581 r. podaje, że Ponice posiadały wtedy: " dwóch zagrodników z rolą, czterech bez roli, czterech na wolniźnie, pięciu, którym wyszła wolnizna, dwóch nowoosiadłych, jednego rzemieślnika i pół łana sołtysiego".

Od samego początku swego istnienia Ponice były częścią parafii rabczańskiej utworzonej przed 1559 r. Wspomniany już rejestr poborowy z 1581 r. wymienia je w spisie miejscowości będących członkami tej wspólnoty religijnej, zaś kronika parafialna pod rokiem 1595 określa powinności tej i innych wsi wobec kościoła parafialnego. Zapisy parafialne świadczą o znacznym udziale mieszkańców Ponic w życiu parafii, np. w 1697 r. kmiecie z Ponic zakupili nowy ornat, a w 1730 r. podobny zakupiła samodzielnie niejaka Szewcowa z Ponic. Wspólnie z innymi gromadami, Poniczanie brali udział we wszystkich poważnych pracach przy rabczańskim kościele ( "podważenie dzwonnicy i dachu poprawienie", budowa wokół dziedzińca muru krytego gontem ).

Po śmierci Spytka w 1596 r. Ponice wraz z całym kluczem rabczańskim przeszły w ręce rodziny Zebrzydowskich. W 1621 r. Jan Zebrzydowski, starosta lanckoroński, odstępuje je Marianowi Przyłęckiemu. Po nim ziemie te dziedziczą Komorowscy, potem zaś Wielkopolscy. Ostatni z Wielkopolskich sprzedał dobra rabczańskie z Ponicami Józefowi Wieniawie Zubrzyckiemu, ten zaś przekazał je w 1855 r. swemu synowi Julianowi. Ostatecznie w 1895 r. właścicielem została rodzina Kadenów, która posiadała te tereny aż do 1948 r. czyli do upaństwowienia.

Dzieje najnowsze Ponic to prawdziwa tabula rasa, wiadomości o wsi są niezwykle skąpe. Śladowe informacje źródłowe nie pozwalają jeszcze w stopniu zadawalającym odtworzyć tego okresu, a jedynych informacji dostarczają źródła kościelne i tradycja ustna. Wiadomo dzięki temu, że wieś będąca cały czas częścią parafii rabczańskiej, doczekała się z czasem własnego obiektu sakralnego, którym był maleńki, zbudowany ze zwykłego kamienia rzecznego, kościółek na Sołtysówce. Powstał on prawdopodobnie na przełomie XVIII i XIX wieku, początkowo jako przydrożna kaplica prywatna, którą stopniowo rozbudowywano. To tutaj rodził się miejscowy kult religijny, w którym niemałą rolę odgrywał obraz Matki Bożej Częstochowskiej, darzony przez miejscowych szczególnym uwielbieniem z uwagi na swoje cudowne, jak powszechnie uważali, właściwości. To tutaj modlono się już zapewne w 1846 r. podczas słynnej rabacji, kiedy widoczne były dymy z płonących w okolicy pańskich dworów. Tutaj także gromadzili się mieszkańcy w tragicznych czasach epidemii cholery, która od jesieni 1847 r do końca 1848 r. pochłonęła ponad 40 % całej populacji Ponic.

Przynajmniej od połowy XIX wieku w Ponicach funkcjonuje już szkoła parafialna, która posiadała własny budynek, a z czasem na mocy austro - węgierskiej szkolnej ustawy krajowej przekształciła sie w jednoklasową szkołę ludową.

Wielu młodych mieszkańców wsi w trakcie I wojny światowej zostało pobranych w szeregi wojska austro- węgierskiego, odbywając służbę najczęściej na froncie wschodnim lub włoskim.

W sierpniu 1937 r. chłopi z Ponic i Rdzawki wzięli udział w słynnym strajku rolnym, który polegał na zablokowaniu ruchu w stronę Rabki i wstrzymaniu się mieszkańców obu wsi od dostarczania na rynek produktów rolnych oraz nie kupowaniu artykułów przemysłowych i na zaniechaniu wpłacania należności podatkowych. Akcja przebiegająca dość brutalnie, bo protestujący odbierali i niszczyli miejscowym zdążającym do Rabki, produkty rolne, skończyła sie ostatecznie interwencją policji, która użyła broni palnej. Jeden z protestujących ludowców zginął, inny został ranny, a pozostali salwowali się ucieczką.

II wojna światowa zapisała się w pamięci mieszkańców wsi gromadną ewakuacja do Poręby Wielkiej we wrześniu 1939 r. oraz tragedią czteroosobowej rodziny żydowskiej, która została aresztowana i zamordowana przez niemiecką żandarmerię na roli Bacówka.

Z lat powojennych miejscowym najbardziej utkwiły w pamięci: dzień 5 lipca 1950 r., kiedy to w Ponicach zabłysło światło elektryczne, rok 1954 r., gdy rozpoczęto gruntowną rozbudowę tutejszej szkoły, założenie pierwszego telefonu w 1964 r. oraz uruchomienie pierwszej linii autobusowej w 1970 r.

Duże znaczenie dla Poniczan miało utworzenie samodzielnej parafii pod wezwaniem Matki Bożej Królowej Polski w 1985 r. oraz położenie w 1991 r. kamienia węgielnego pod budowę nowego kościoła, który konsekrowano 5 lat później, a który powstał jedynie dzięki olbrzymiemu wysiłkowi samych mieszkańców. W 1994 r. rozpoczęto budowę cmentarza parafialnego, którego sprawa ostatecznej legalizacji do dnia dzisiejszego nie jest rozstrzygnięta.

Ponice powstały jako typ wsi łańcuchowej, której osią była dolina rzeki. Z jej dna ciągnęły się po obu zboczach, prostopadle do niej, długie wąskie pasy gruntów noszące nazwę ról. Długość leśnego łanu, który dominował na tych terenach wynosiła 3 km, a powierzchnia od 12 do nawet 30 ha. Ich wielkość w początkowej fazie osadnictwa zależała od jakości gleby i nachylenia stoków, zaś najurodzajniejszą rolę posiadał sołtys. Zabudowa wsi była luźna, składała się początkowo z osiedli jednodworczych, oddzielonych od siebie szerokością nadziału gruntowego. Z czasem, w miarę wzrostu zaludnienia, na większych nadziałach tworzyły się przysiółki zwane gniazdami rodowo - rolowymi. Mieszkali w nich zwykle potomkowie noszący nazwisko pierwszego osadnika, np. Świder - rola Świdrówka, Skawski - Skawskówka.

Środkiem doliny przebiegała główna arteria komunikacyjna, od której wybiegały boczne drogi prowadzące do poszczególnych gospodarstw i dalej do pól. Pierwotnie droga główna biegła zupełnie inaczej niż dzisiaj, a jej przebieg ulegał częstym zmianom z powodu kaprysów Poniczanki, która była od zawsze dziką i nieujarzmioną rzeką. Przy potężnych wylewach, przerzucała ona swe koryto z jednego brzegu na drugi, co odbijało się ujemnie na stanie drogi głównej, zwłaszcza w górnej części Ponic. Często po intensywnych opadach i zniszczeniu przez wodę mostków i kładek, zerwana była praktycznie łączność między mieszkańcami po obu stronach rzeki i utrudniony dostęp do Rabki jako, że szlak biegł raz jedną, raz drugą stroną Poniczanki.

Położenie Ponic na styku kultury podhalańskiej i krakowskiej sprawiło, że wykształcił się tutaj specyficzny rodzaj gwary, strojów i obyczajów. Rytm życia codziennego i zajęć mieszkańców Ponic wyznaczała religijność, która miała też przemożny wpływ na ich światopogląd i kulturę ludową. Ukształtowały się tutaj dzięki temu specyficzne zwyczaje ludowe i tradycja będące bardziej lub mniej udolną próbą przeniesienia obyczajów podpatrzonych gdzie indziej. Unikalny opis starych obyczajów bożonarodzeniowych w tej wsi przedstawiła w swej pracy znana etnografka - Stefania Ulanowska, która w latach 1875 - 1878 przebywała w Ponicach prowadząc badania naukowe. Ludność autochtoniczna Ponic to Zagórzanie, Nazwy tej użył po raz pierwszy w swoich prelekcjach Wincenty Pol w 1851 r., który wymieniając miejscowości zamieszkiwane przez ten rodzaj górali podaje nazwę Ponic w trochę innym brzmieniu - Panice. Etymologia nazwy Zagórzan bierze się stąd, że, zdaniem Pola, ich osady leżą w głębokiej dolinie pomiędzy północnymi stokami Beskidów. Dla właściwych Podhalan są to więc ci, którzy mieszkają za górami Gorcami. Pewną ciekawostką jest fakt, że nazwy tej używają jedynie etnografowie i uczestnicy imprez folklorystycznych, zaś miejscowi albo jej nie znają albo stanowczo odrzucają. Pojęcie o kulturze materialnej Zagórzan daje Muzeum im. W. Orkana w Rabce Zdroju, gdzie znajduje się też wiele eksponatów z terenu Ponic.

Podstawowymi zajęciami ludności mieszkańców Ponic były od zawsze: rolnictwo z elementami gospodarki pasterskiej, rzemiosło i ścinka oraz przetwórstwo drzewa. We wsi funkcjonowało kilka młynów, z których ocalał tylko jeden ( rozpadający się stopniowo obiekt wodno – parowy na pograniczu Rdzawki i Ponic ). Resztę zmiotła w przeszłości Poniczanka w trakcie swoich wylewów. Zabytkowa, drewniana kuźnia w górnych Ponicach, która uległa zniszczeniu dopiero niedawno, jest świadectwem długich tradycji tego rzemiosła we wsi. Do dnia dzisiejszego natomiast funkcjonują tartaki drzewne, których w przeszłości było także wiele. Dodatkowy ważny dochód stanowiła sprzedaż drobiu, nabiału, jagód i grzybów letnikom i mieszkańcom Rabki. Obecnie wszystkie te zajęcia staja się marginesem dochodowym mieszkańców Ponic, ustępując miejsca sezonowym wyjazdom zagranicznym, chałupnictwu i agroturystyce.

We wsi działają: OSP, Stowarzyszenie " Poni...ce do kłębka" i Koło Gospodyń Wiejskich.

Osobliwości Ponic to: liczne kapliczki przydrożne - prawdziwi świadkowie historii, wspomniany zabytkowy młyn wodno - parowy na pograniczu Rdzawki i Ponic, nieliczne zabytki drewnianego budownictwa ludowego, Kotelnica - legendarne miejsce ukrytego skarbu, stylowe, kamienne piwniczki i dziewiczy krajobraz górnego biegu Poniczanki. Z Ponic prowadzą także krótkie ale niezwykle malownicze podejścia turystyczne na Maciejową i Stare Wierchy.

Atrakcją wsi jest coroczny festyn regionalny, odbywający się w ostatnią niedzielę lipca koło budynku szkoły oraz całoroczna możliwość przejażdżki tradycyjnymi pojazdami konnymi – saniami, dorożkami i fasiongami.

Opracowanie: Skawski Stanisław

::: więcej zdjęć kościółka